An van den Berg heeft absoluut geen Russisch bloed in haar aderen, of verre verwanten aldaar. Er is eigenlijk niets dat haar met Rusland verbindt. Waarom ze dan toch altijd heimwee heeft naar het immense land is haarzelf dus ook een raadsel.

De vijfenzeventig jarige An is van nature een nieuwsgierig mens. Dat er in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw zulke nare dingen over de voormalige Sovjet-Unie werden gezegd en geschreven intrigeerde haar. ‘Het was midden in de Koude Oorlog en Rusland werd afgeschilderd als Het Kwaad. Ik vroeg me af wat er dan zo verschrikkelijk kon zijn, want ik geloof niet klakkeloos wat journalisten zeggen. Dus ik wilde het zelf zien.’

In 1982 was het zover, An mocht met een groep mee naar Moskou. ‘Zo makkelijk was dat niet, Rusland was destijds een verboden land waar je niet zomaar naartoe kon reizen.’ De groep bestond uit achttien mensen, allemaal types die net als An wilden weten hoe Rusland nu écht was.

Somber en grauw
Na die eerste keer was An verkocht. ‘Dat geheimzinnige schrift waar ik niks van begreep. Eigenlijk was alles anders dan ik gewend was. Als je in een winkel iets wilde kopen, moest je dat van tevoren betalen bij de kassa. Je kreeg dan een voucher en daarmee moest je dan weer naar achteren om bijvoorbeeld het kledingstuk te halen dat je wilde hebben. De huizen en straten waren somber en grauw, supermarkten bestonden niet omdat iedereen zijn eigen groenten verbouwde. Bijna iedereen had een buitenhuisje op het platteland, een datsja. Mensen liepen allemaal in dikke bontjassen rond, met dito mutsen en laarzen. Ik keek mijn ogen uit.’

Maar het meest intrigerend vond An toch wel de taal. Dat wilde ze leren en dan weer terug naar Rusland. Makkelijker gezegd dan gedaan voor een alleenstaande moeder met twee kinderen en een drukke baan. ‘Ik werkte heel veel, ik was receptioniste/telefoniste en had ook weekenddiensten. Het was al een crime om dat rond te breien met twee jonge kinderen in die tijd. Hoe moest ik dan een cursus Russisch doen?

Vooruitstrevend
De oplossing kwam in de vorm van Marita, die Ruslandkunde studeerde aan de Universiteit van Utrecht. ‘Ik had een briefje getypt en dat opgehangen bij de afdeling Slavische Talen en daar kwamen veel reacties op terug, waaronder die van Marita. Ik koos voor haar omdat ze heel flexibel was. We spraken op onregelmatige tijden met elkaar af en zij sprak cassettebandjes voor me in, die ik in de auto afdraaide. En maar terugspoelen ha,ha. Bij mooi weer moeten automobilisten die naast me stonden raar opgekeken hebben. We waren heel vooruitstrevend, Marita en ik, want toendertijd was er verder nog helemaal geen lesmateriaal dat je kon  napraten.

An kan het niet verklaren, maar ze werd echt door de taal gegrepen. Elk vrij uurtje thuis greep ze aan om te vertalen en op haar werk begon ze gebruiksvoorwerpen in het Russisch te benoemen.

Reisbureau
In 1986 voelde An zich zelfverzekerd genoeg om naar Moskou terug te gaan. ‘Ik volgde toen ook voor het eerst een cursus Russisch. We woonden met 22 mensen in zo’n grauwe flat, waar niks fatsoenlijk werkte. Machtig was dat.’ Ondertussen ging Marita stage lopen in Moskou, waar ze een Russische arts uit St. Petersburg ontmoette. Ze verhuisde met hem naar Sint Petersburg en zette daar een reisbureau op.

‘Dat was een enorme mazzel voor mij, want ik kon elk jaar mee met de reizen die Marita organiseerde. Zij regelde dan mijn visa en dat soort nare papierklussen.’ Vanaf die tijd zwierf An door de hele voormalige Sovjet-Unie. Vaak met Ineke, een psychologe die ze in 1986 in Moskou had leren kennen. ‘Ineke heeft ook een Rusland-tic die eigenlijk uit de lucht kwam vallen. Ze is op haar éénenzestigste zelfs afgestudeerd op de taal, ik ben bij de diploma-uitreiking geweest.’

Innige vriendschap
Van Odessa en Jalta via de Krim naar Kiev, Siberië en de Oekraïne, An is overal geweest. Vaak onder de meest moeilijke omstandigheden. In hotels die de naam niet mochten hebben. ‘Met alleen een vies matras op de grond en als je de kraan opendraaide werd je meteen helemaal nat gespetterd.’ Vaak ook woonde ze in bij gastgezinnen, waar ze innige vriendschappen aan overhield.

‘Ik heb de meest waanzinnige dingen meegemaakt. Dat Sebastopol vrij toegankelijk werd bijvoorbeeld, een strategische plek waar vroeger geen mens mocht komen. We zijn toen naar de haven geweest met het gastgezin waar we bij logeerden. Alle schepen waren totaal verroest weet ik nog, maar ons gastgezin was helemaal ontroerd.’

Russische literatuur
An raakt zelf ook ontroerd als ze het vertelt. De hele voormalige Sovjet-Unie is magisch voor haar en altijd heeft ze ‘zo’n vage rommel in mijn buik dat ik terugwil.’ Vanwege de ongelofelijk aardige mensen die onder de meest moeilijke omstandigheden van niets iets weten te maken. Vanwege het nederige besef hoe goed we het nog steeds in Nederland hebben. Maar ook vanwege de roerige geschiedenis van de voormalige Sovjet-Unie. Die ook doorsijpelt in de fantastische schrijvers die het gebied heeft voortgebracht.

‘Maar ik geniet ook van het theater, de stukken van Babel en Boelgakov zijn geweldig. Het heeft me enorm verrijkt om de Russische cultuur te leren kennen. Heel de USSR heeft me een ‘boost’ gegeven.  De moed van de mensen, de volharding. Na de val van het communisme werden de meeste mensen heel erg arm. Zat ik in een gastgezin en dan viel voor de zoveelste keer het licht uit. Gaf niks, dan staken we kaarsen aan en gingen op het balkon zitten zingen met z’n allen. ‘Wat goed, wat ongelofelijk goed’, dacht ik dan. De manier waarop mensen met barre omstandigheden kunnen omgaan. We kregen in Siberië het bericht dat er twee dagen geen water zou zijn. Nou, dan tapte je van tevoren toch gewoon een jerrycannetje extra om je tanden te kunnen poetsen.

Sterke vrouwen
Door de vele oorlogen was er altijd een mannentekort in de voormalige Sovjet-Unie. ‘Daardoor runden vooral vrouwen de boel. En die zijn zó sterk, Ineke en ik hebben daar een enorme bewondering voor. Wanneer gaan we weer? vraagt Ineke altijd, zij heeft ook veel last van heimwee. Volgend jaar gaan we misschien naar Moermansk, daar zijn we nog niet geweest. Maar of dat echt doorgaat weet ik nog niet, de zee is daar zo ruw.’ De bruine ogen van An dwalen dessalniettemin even af, in gedachten is ze er al. Dan begint ze te stralen. ‘En weet je wat nou het mooie is? Ik kan inmiddels alles lezen. Niet gek voor een oude oma!’