Gibraltar is Britser dan Brits: de wapperende vlaggen, dubbeldeks bussen en rode brievenbussen spreken voor zich. Maar met een beetje zoeken is ook de Nederlandse geschiedenis onmiskenbaar aanwezig. ‘Gibraltar had Nederlands kunnen zijn.’
Trots staat reisgids Bart van Thiene bij het bastion van Oranje. Sinds 1704 vernoemd naar het Nederlands koninklijk huis, om te herdenken dat de Britten én Nederlanders in dat jaar Gibraltar veroverden op de Spanjaarden.
Aanvallen!!
Bart: ‘Frankrijk en Spanje probeerden zich in die tijd te verenigen. Daardoor zouden beide landen in de ogen van de Britten en de Nederlanders te machtig worden. Waarop de Britten en de Nederlanders samen ten strijde trokken tegen Spanje en Frankrijk.’
‘In 1704 werd Gibraltar veroverd op de Spanjaarden. 2000 Britten en 1000 Nederlandse mariniers deden aan deze actie mee. Na de verovering is in goed overleg besloten dat het uiterste puntje van Spanje in Britse handen zou komen. De Nederlanders waren immers nog volop in de afwikkeling van de 80-jarige oorlog met Spanje. Die hadden dus niet zo’n trek in een stukje rots.’
Heel bijzonder: vrije keus
Uiteraard bewoonden in 1704 veel Spanjaarden Gibraltar. Na de verovering van de Britten gebeurde er volgens Bart iets unieks: ‘de Spanjaarden kregen de vrije keus om te blijven. Wilden ze vertrekken, dan kregen ze hun hele inboedel mee. Normaal werd alles gewoon in beslag genomen door de bezetter.’
En dus bleven de meeste Spanjaarden, die zich mengden met de Britten, en met de Italianen uit Genua, en de Joden uit Marokko en de Indiërs die vanuit het Britse wereldrijk kwamen overwaaien. Het gevolg is een unieke mix van culturen die allemaal dwars door elkaar heen leven. ‘Iedereen is familie van elkaar.’
Twaalf geloven op één kussen…
‘Er leven op dit kleine stukje rots 12 godsdiensten, dwars door elkaar heen. Dat levert nooit problemen op. Er is een Anglicaanse kathedraal, er zijn katholieken, protestanten, moslims, Joden, hindoes, en dan is er ook nog een afsplitsing van de Schotse kerk. Bisschop, imam en rabbi praten allemaal met elkaar. Een regelrecht gevolg van de geschiedenis.’
Joodse synagoge naar Nederlands voorbeeld
Daar kan Albert de Witte over meepraten. Hij groeide op in Amsterdam-zuid, in de Joodse buurt, maar had nooit contact met zijn Joodse medemensen. Daarom geniet hij nu extra van de uitnodigingen die in Gibraltar krijgt. ‘Ik ben al een paar keer uitgenodigd op een Bar Mitswa. Komt misschien ook wel omdat de Joodse synagoge hier een kopie is van die aan het Mr. Visserplein in Amsterdam.’
‘Dat zie je vooral aan de binnenkant heel goed, maar aan de buitenkant zie je het klokgeveltje, de Nederlandse architectuur zit er helemaal in. Het is fantastisch mooi!’
Landaanwinning door Van Oord
Over Nederlandse architectuur gesproken: het Nederlandse bedrijf Van Oord deed – naar oud Hollands gebruik – aan landaanwinning in Gibraltar. Het heeft het hele aanzicht van Gibraltar veranderd. Albert: ‘het was een enorm project. Het gaat Gibraltar economisch gezien voor de wind, maar deze rots is maar een paar vierkante kilometer en iedereen moet kunnen wonen.’
De ingenieurs van Van Oord wonnen dus land op zee, waarna prestigieuze flats verrezen waar inmiddels 25% van de bevolking woont. En dat is niet het enige. Ook het nieuwe luchthavengebouw dat momenteel verrijst, heeft Nederlandse invloed.
Vliegveld met Nederlandse touch
Bart: ‘Het wordt weliswaar door een Spaans bedrijf gebouwd, maar de hele klus valt onder de supervisie van Naco, een Nederlands ingenieursbedrijf dat ook betrokken was bij de bouw van Schiphol, de luchthaven van Singapore en het JFK in New York.’
Het vliegveld van Gibraltar is overigens een verhaal apart. De korte landingsbaan loopt dwars over de doorgaande weg en eindigt min of meer in zee. ‘Vliegen hier is heel dynamisch. Je komt aanvliegen over het water en als je opstijgt ga je ook weer over het water. De korte landingsbaan is een uitdaging, maar er is nog nooit wat gebeurd.’
Nieuwe energiecentrale door VolkerStevin
Naast de landaanwinning en de bouw van de nieuwe luchthaven is er nog een groot Nederlands bedrijf dat geschiedenis gaat schrijven in de toekomst: Volker Stevin zojuist een opdracht binnen gesleept om een nieuwe energiecentrale te bouwen in Gibraltar. Een megaklus waar zo’n 140 miljoen euro mee is gemoeid. Bart: ‘nog even en de helft van Gibraltar is Nederlands, ha, ha.’
Overigens wordt de energiecentrale gebouwd om vooral zelfvoorzienend te zijn en te blijven. Dat is wat de roerige geschiedenis de Gibraltarezen heeft geleerd, aldus Bart: ‘de Spanjaarden hebben tot drie keer toe geprobeerd Gibraltar terug te veroveren. Dat is nooit gelukt, maar het heeft ons wel alert gemaakt.’
‘Gibraltar is een sterke vesting geworden, knappe vent die ons over zee nog kan heroveren. Vanwege de strategische ligging heeft Hitler dat nog geprobeerd in de Tweede Wereldoorlog. Hij beet letterlijk zijn tanden stuk op de rots.’
Tunnelsysteem in de rots
‘Binnen in de rots werd namelijk voor de oorlog een tunnelsysteem van maar liefst 52 kilometer gebouwd. In de tunnels was een complete stad gemaakt, geheel zelfvoorzienend. Ruim 5000 soldaten hebben drie jaar in de tunnels gewoond, zonder ooit buiten te komen.’
‘Er waren drie ziekenhuizen, kantines, opslag voor brandstof, water, munitie, en er was een gigantisch atoombom veilig communicatiecentrum. Hierdoor konden de Britten al het middellandse zeeverkeer blijven beheersen. Waardoor Hitler in feite de oorlog verloor.’
Hitler heeft hier verloren
‘Immers: de Duitsers konden de Middellandse zee niet in, waardoor de bevoorrading van generaal Rommel’s leger in noord-Afrika mislukte. Omdat Gibraltar Brits was, hebben de Amerikanen, Britten, Canadezen en Nederlanders vanaf hier de aanval op noord-Afrika ingezet. Dat was de eerste keer dat de nazi’s een veldslag verloren, en nadien hebben ze alles verloren.’
Waar komen de apen vandaan?
Sinds vijf jaar is een deel van het tunnelsysteem open gesteld voor het publiek, de rest was en blijft top secret. Nog steeds namelijk zit er een groot Brits communicatiecentrum in de rots van Gibraltar verstopt. Ook mysterieus overigens blijft die andere kwestie die Gibraltar wereldberoemd maakte: waar komen de apen vandaan?
‘Niemand weet waar ze vandaan komen. In 1605 schrijft een Spaanse auteur over hoe apen de rots al sinds jaar en dag bevolken. Een legende vertelt dat er een tunnel zou zijn die onder de Middellandse zee doorgaat en de apen zouden op die manier vanuit Marokko hier gekomen zijn. Maar dat lijkt mij persoonlijk een broodje aap.’
Radioreportage over de Nederlandse geschiedenis in Gibraltar
Dit artikel verscheen op 25 mei 2011 op de site van de Wereldomroep